ابزار جراحی
در گذر زمان، بشر فعالیت‌های بسیار زیادی را برای از بین بردن انواع بیماری‌ها و نجات جان انسان‌ها انجام داده است. یکی از این فعالیت ها، جراحی است. تاریخ شروع جراحی به زمان‌های بسیار دور بر می‌گردد که انسان‌ها از ابزار و وسایل جراحی پیش پا افتاده‌ای استفاده می‌کردند. این ابزار جراحی رفته رفته و در طول تاریخ تغییر و تحول پیدا کردند. ما در ادامه قصد داریم در مورد ابزارهای جراحی در طول تاریخ صحبت کرده و ببینیم بشر از چه وسایلی بیشتر برای جراحی استفاده می‌کرده است.
آشنایی با جراحی در طول تاریخ
جراحی نیازمند انجام برش‌های دقیق و برنامه ریزی شده است. این برش‌ها برای به ثمر نشستن، نیاز به تیغه‌های مناسب دارند. در دوران ماقبل تاریخ، احتمالا عمل‌های جراحی به کمک دندان، ناخن انسان، بعدها کم کم بشر با فلز آشنایی پیدا کرد و توانایی شکل دادن به آن را به دست آورد، به این ترتیب با گذشت زمان، تیغه‌های فلزی کارآمدتری ظاهر شدند که در اشکال مختلفی ساخته می‌شدند.
امروزه عمل جراحی به کمک ابزار و وسایل کمتر تهاجمی انجام می‌شود. حتی بعد از انجام جراحی نیز به کمک لیزرها و سایر ابزارهای پزشکی، زخم‌های ایجاد شده ناشی از برش‌های جراحی را می‌توان به راحتی محو یا اثر آن‌ها را کمتر کرد. طبق تحقیقات صورت گرفته مشخص شده است که تیغ جراحی در حدود ۲۰۰۰ سال پیش جز وسایلی بوده که بشر از آن استفاده می‌کرده است. از جمله تیغ‌های جراحی مورد استفاده می‌توان به تیغ‌های تک لبه، دو لبه، تیغ‌های دندانه دار و محافظت شده اشاره کرد.
در ادامه به مهمترین ابزاری که در طول تاریخ توسط بشر استفاده شده است، خواهیم پرداخت. ندوسکوپی و. .
ابزار جراحی در طول تاریخ
- ناخن دست
شاید برای شما کمی عجیب باشد که چرا ناخن‌های دست به عنوان ابزار جراحی معرفی شده اند. اما باید بدانید که در سال‌های بسیار دور، قبل از تولید تیغ جراحی به کمک فلز، بشر از ناخن‌های دستش به عنوان یک ابزار جراحی استفاده می‌کرده است. برخی از قبیله‌های آمریکای شمالی از ناخن‌های انگشت خود برای بریدن بند ناف استفاده می‌کردند. همچنین بشر به وسیله همین ناخن برای برداشتن لوزه‌های آلوده و استخراج کامل آن‌ها بهره می‌برده است.
- گیاهان
بشر همچنین از گیاهان به عنوان ابزار جراحی استفاده کرده است. حاشیه تیز برگ‌ها و ساقه‌های درختانی همچون نخل، نی و بامبوها یکی از ابزار جراحی بوده است. برخی از قبیله‌های آفریقایی به کمک ساقه نخل به همراه یک قطعه بامبو برش خورده، عملیات قطع ناف را انجام می‌دادند. همچنین قبیله‌هایی در ملانزی و پلی نزی وجود داشت که با استفاده از تکه‌های بامبو و خارها، زخم‌ها را پیوند می‌داده اند.
- حیوانات
در کنار استفاده از گیاهان، بشر به کمک حیوانات نیز دست به جراحی می‌زده است. طی بررسی محققین مشخص شده است که سال‌های بسیار دور جراحی زنی در جزایر الیس، به کمک دندان‌های کوسه صورت گرفته است. همچنین مردم این جزیره برای لوزه برداری و سوراخ کردن هیدروسل و باز کردن آبسه نیز از دندان‌های کوسه استفاده می‌کرده اند. این نکته نشان می‌دهد که استخوان‌ها و عاج‌های حیوانات به عنوان تیغ جراحی، گزینه بسیار مناسبی بوده است. این در حالی است که در قرن ۱۹ نیز از عاج‌های حیوانات برای واکسیناسیون استفاده شده است.
- مواد معدنی
سنگ‌های شکسته شده نیز همواره در طول تاریخ به عنوان یک ابزار جراحی مورد استفاده قرار گرفته اند. از سنگ‌های چخماق گرفته تا سنگ‌ها آتشفشانی و سیلیسی که انسان‌ها به صورت اتفاقی با آن‌ها برخورد می‌کرده اند. در دوران پاینه سنگی و نو سنگی که انسان به قدرت تغییر دادن سنگ‌ها مختلف دست پیدا کرده بود، از آن‌ها برای ایجاد برش استفاده می‌کرد.
جراحی در باستان به چه صورتی انجام می‌گرفت؟
در فرهنگ‌های بین النهرین تا حدودی به عمل جراحی اشاره شده است. چاقوهای کوچک مسی سومری‌ها که در حدود ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد وجود داشته، به نظر می‌رسد که یک ابزار جراحی بوده باشد. همچنین لوح همورابی که در حدود ۱۷۰۰ سال قبل از میلاد مسیح نوشته شده است به نوارهای برنزی که درواقع سازه‌های دولبه‌ای برای ایجاد برش‌های کوچک بوده اند، اشاره دارد. اما از آنجایی که مجازات بسیار سنگینی برای انجام عمل‌های جراحی وجود داشت، عمل جراحی به ندرت صورت می‌گرفته است.
در فرهنگ‌های باستان چینی و ژاپنی، بریدن بدن ممنوع بوده است، به همین امر در این سرزمین‌ها ابزار جراحی زیاد مورد استفاده قرار نمی‌گرفته است. در مقابل، مصریان باستان اقدامات جراحی را در اوایل سال ۲۵۰۰ پیش از میلاد ثبت کرده اند. مصریان از تیغ‌های جراحی با فلز مس استفاده می‌کرده اند. آن‌ها همچنین ابزارهای ویژه‌ای را برای برداشتن مغز از جمجمه هنگام آماده‌سازی مومیایی ها، طراحی کرده بودند.
ظهور ابزار فلزی
بشر در ۳۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح توانسته بود به وسیله ذوب و ریخته‌گری مس، قطعات آلیاژی تولید کند. هر چند که استفاده از این قطعات تولیدی به عنوان تیغ جراحی بسیار دور از ذهن به نظر می‌رسد، اما می‌توان از آن‌ها به عنوان وسایلی که توانایی ایجاد برش دارند، نام برد. کشف ذوب آهن در سال ۱۴۰۰ قبل از میلاد انجام گرفت که به عنوان انقلابی در ساخت وسایل فلزی بود.
آن چه به صورت مستند به عنوان استفاده از تیغ‌های فلزی برای جراحی در دست وجود دارد به سال ۴۰۰ پیش از میلاد بر می‌گردد. جایی که بقراط برای ایجاد زخم از تیغه‌های فلزی استفاده کرده است. در میان یافته‌های جراحی رومی، تیغه‌های جراحی فولادی بیشتر مورد استفاده قرار می‌گرفتند. هرچند تعداد ابزار جراحی باقی مانده از قرن ۱۶ و ۱۷ کم است، اما در اواسط قرن ۱۸ بود که تیغه‌های بسیار برنده تر، قوی‌تر و مقاوم‌تر تولید شد.
در ادامه به معرفی مهمترین ابزار جراحی که در طول تاریخ توسط بشر مورد استفاده قرار گرفته است، خواهیم پرداخت.
انواع ابزار جراحی در طول تاریخ
- اهرم‌های استخوانی (Bone Levers)
یکی از ابزارهای جراحی در طول تاریخ، اهرم‌های استخوانی بوده است. جالیونس عنوان می‌کند که این ابزار برای اهرم قرار دادن استخوان‌های شکسته‌ای که از موقعیتشان خارج شده اند، استفاده می‌شده است. همچنین می‌توان توقع داشت که از این ابزار، به عنوان اهرم برای خارج کردن دندان‌ها نیز استفاده می‌شده است.
- پنس استخوان (Bone Forceps)
گفته می‌شود هنگامی که به جمجمه ضربه‌ای وارد می‌شود، می‌توان سر را به وسیله یک ابزار جراحی تیز باز کرده و سپس قطعات جمجمه را به کمک پنس استخوان برداشت. در واقع به کمک این ابزار در گذشت، برای برداشتن تکه‌هایی که از شکستگی استخوان جمجمه به وجود می‌آمده، استفاده می‌شده است.
- لوله‌هایی برای جلوگیری از انقباض و چسبندگی (Tubes to Prevent Contractions & Adhesions)
در گذشته بعد از اینکه عمل جراحی مانند عمل بینی، راست روده و … انجام می‌شده، از این ابزار برای جلوگیری از انقباض و چسبندگی استفاده می‌کردند. این ابزار جراحی که به شکل لوله‌ای از جنس سرب یا برنز بوده، برای انتقال دارو نیز استفاده می‌شده است.
- کاشی کاتر (Tile Cautery)
در گذشته‌های دور به صورت باورنکردنی از این وسیله استفاده می‌شده است. جراحان در ساخت انواع آن، نبوغ بسیار زیادی به خرج می‌دادند. کاشی کاتر برای هر هدفی ممکن بود مورد استفاده قرار بگیرد: به عنوان یک ضد تحریک کننده، به عنوان هموستاتیک، به عنوان چاقوی بی‌خون، به عنوان وسیله‌ای برای تخریب تومورها و …
- قلاب‌های زایمان یا قلاب‌های تیز (Obstetrical Hooks/Sharp Hooks)
این قلاب‌های صاف و تیز در یونان باستان همان اهدافی را داشتند که امروزه نیز از آن‌ها استفاده می‌کنیم: رای کالبد شکافی، برای افزایش مجراهای خونی و …. از نوک تیز آن نیز برای بالا بردن تکه‌های کوچک بافت‌ها و همچنین برای برداشتن و جمع کردن لبه‌های زخم استفاده می‌شده است. در کالبدشکافی، بسیاری از کارهایی که امروزه به کمک پنس‌های مختلف انجام می‌شود، در گذشته به کمک این قلاب‌های تیز صورت می‌گرفته است.
- زالوی مصنوعی (Artificial leeches)
در سال ۱۸۰۰ که زالوهای زنده در دسترس نبود و یا پیدا کردن آن‌ها برای درمان سخت شده بود، از این دستگاه سیلندری با تیغه‌های فلزی برای همان کار استفاده می‌کردند. تیغه‌های کوچک فلزی این دستگاه وارد بدن شده و به کمک لوله آن، خون از بدن خارج می‌شده است.
- ابزار فتق (Hernia tool)
در سال ۱۸۵۰ که پزشکان به این نتیجه رسیدند که بدن انسان می‌تواند بسیاری از شکستگی‌ها و پارگی‌ها را ترمیم کند، از این ابزار استفاده کردند. هنگامی که پزشکان پارگی در عضله یا فت را ایجاد می‌کردند، ، از این ابزار جراحی در آن ناحیه بهره می‌گرفتند. ابزار فتق در حدود یک هفته در همان محل قرار می‌گرفت.
- اره قطع (Amputation saw)
در گذشته که هنوز علم جراحی این چنین پیشرفت نکرده بود، پزشکان و جراحان، زمانی که نمی‌توانستند مشکلی مثل عفونت را در عضوی از بدن درمان کنند، مجبور به قطع آن عضو می‌شدند.
عفونت را می‌توان به عنوان یکی از مهمترین دلایل قطع عضو در گذشته به شمار آورد. به همین منظور یکی از ابزار و وسایل جراحی در گذشته اره قطع بوده است. این اره‌ها که دارای شیارهای مختلفی بر روی خود بودند ممکن بود با قطع عضو عفونت زده باعث بهبود وضعیت بیمار شوند، اما خود می‌توانست محلی برای تولید میکروب تلقی شود.
- اکراسور (Ecraseur)
این ابزار جراحی که در قرن نوزدهم مورد استفاده قرار می‌گرفت برای برداشتن انواع تومورهای رحم، تخمدان و بواسیر کاربرد داشت. یک حلقه سیم یا زنجیزه در اطراف پایه آن قرار داشت که رفته رفته محکم‌تر می‌شد و در نهایت به کمک پایه، عملیات قطع را انجام می‌داد. ممکن بود استفاده از این وسیله کمی دردناک باشد، اما درد آن در مقایسه با روند بهبودی آن چیز مهمی به حساب نمی‌آید.
- اسپکولوم (Speculum)
این ابزار جراحی سالیان زیادی توسط جراحان برای اندام‌های داخلی زنان مورد استفاده قرار می‌گرفت. از اسپکولوم برای باز نگه داشتن اندام‌های داخلی زنان برای دید بهتر در زمان‌های مورد نیاز استفاده می‌کردند.
- سرنگ (Syringe)
سرنگ ها هنوز هم به عنوان یکی از ابزار و وسایل جراحی بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرند. اما شکل ظاهری آن‌ها در گذشته بسیار با شکل مدرن آن‌ها متفاوت بود. این سرنگ‌ها دارای یک لوله و یک پمپ بلند و نازک بودند و برای موارد زیر پوستی استفاده می‌شدند. از این سرنگ‌ها در دهه ۱۵۰۰ برای تزریق جیوه که به عنوان درمان سفلیس کاربرد داشت، استفاده می‌کردند.
دوران جراحی مدرن
رفته رفته با پیشرفت ابزار جراحی، وارد عصر مدرنی از این علم شده ایم. کم کم انواع بیهوشی‌ها و ضد عفونی کننده‌ها در دهه ۱۸۰۰ میلادی سر برآوردند. در سال ۱۸۷۸ لویی پاستور برای اولین بار جهت استفاده از ابزار جراحی، ضدعفونی کننده‌ها را پیشنهاد داد. بعد از او در سال ۱۸۹۰ دکتر آمریکایی به نام ویلیام هالستد از دستکش‌های لاستیکی استریل استفاده کرد. همچنین کشف پرتوهای ایکس در سال ۱۸۹۵ نیز به عنوان یک ابزار تشخیصی بسیار ارزشمند، راه را برای جراحان باز کرد.
نتیجه گیری:
تاریخ استفاده از ابزار جراحی به سالیان بسیار دوری بر می‌گردد. انسان‌های نخستین از ابزارهای بسیار ساده‌ای همچون ناخن‌ها انگشت، برگ و ساقه گیاهان و استخوان‌های جانوران استفاده می‌کردند. کم کم با پیشرفت علم و بالا رفتن توانایی بشر در استفاده از سایر ابزارها، لوازم دیگری به عنوان تیغ جراحی و ابزار جراحی مورد استفاده قرار گرفتند. این روند تا سال‌های حدود نیمه دوم قرن هجدهم ادامه پیدا کرد و رفته رفته ابزار و وسایل جراحی به شکل امروزی درآمدند.