راهنمای کاربردی محصولات تیغهای جراحی

 راهنمای کاربردی تیغ‌های جراحی به همراه معرفی انواع آن‌ها

تیغ بیستوری چیست:

تیغ بیستوری (bistoury)، تیغ جراحی، لانست (Lancet) و یا اسکالپ (Scalpel) ابزاری کوچک، بسیار تیز و برنده می‌باشد که برای جراحی در بافت‌های مختلف بدن انسان و یا حیوانات استفاده می‌شود.  در ادامه این مطلب از راهنمای کاربردی خرید تیغ جراحی با این ابزار جراحی بیشتر آشنا خواهید شد.

تاریخچه انواع تیغ های جراحی:

تیغ جراحی یا لانست یا تیغ بیستوری (bistoury)، ابزاری کوچک و بسیار تیز است که از سال‌های دور همراه انسان بوده است و در طول سده‌های متوالی دچار تغییرات و پیشرفت‌های زیادی شده است. در واقع، تیغ جراحی یکی از اولین ابزارهای جراحی است که در طول ۱۰ هزار سال تکامل‌یافته است. بشر از دیرباز از سنگ برای ساخت اولین ابزار برشی استفاده کرده است. این وسیله خود را از عصر حجر با کاربردهای متنوع در صنعت و صنایع به بیمارستان‌های مدرن و امروزی رسانده است.

شواهد متعدد نشان می‌دهند که از چاقوهای پزشکی از دوران سنگ میانه، (حدوداً ۸۰۰۰ سال قبل از میلاد) نیز استفاده شده است. تحقیقات نشان می‌دهد، چاقوهای چخماقی بیشتر برای برش جمجمه مورداستفاده قرار می‌گرفتند؛ هرچند مورخان هدف اصلی این کار را هنوز کشف نکرده‌اند.

برای بیان اینکه دقیقاً به طور خاص از چه تاریخی اسکالپ‌ها برای جراحی انسان مورداستفاده قرار گرفته‌اند؛ شواهدی در دسترس نیست. اما با بررسی آثار باقیمانده و تصاویر هک شده چنین به نظر می‌آید که قبل از ساخت تیغه‌ها، وسیله‌های متنوعی جهت برش پوست و بافت انسان مورداستفاده قرار می‌گرفت.

پوسته‌ها، برگ‌های تیغ مانند، شاخه‌های بامبو و حتی ناخن‌ها همه به‌عنوان ابزار جراحی اولیه تلقی می‌شوند. به طور مثال: استفاده از ساقه‌های گیاهان برای ختنه نوزادان و ونسیس (بازکردن ورید جهت خون‌گیری) با دندان کوسه‌ها به‌عنوان اولین نمونه‌های ابزار تیز تهاجمی شناخته می‌شوند.

در ابتدا تیغه‌ها از سنگ چخماق، یشم و ابسیدین ساخته شده بودند که قطعات خاصی برای لبه‌های تیز آن‌ها انتخاب شده بود. سپس از تکنیک‌های شکستگی و پوسته ریزی برای اصلاح این تیغه‌های اولیه به ابزارهای برش استفاده شد.

1. یک تیغه مخصوص ماقبل تاریخ که روی دسته نصب شده بود. این وسیله در سال ۱۹۹۱ در یک یخچال طبیعی در نزدیک مرز اتریش و ایتالیا یافت شد. از این نوع تیغ‌ها برای ایجاد زخم، خون‌گیری و ختنه استفاده می‌شد. به گفته کارشناسان، این ابزارها مربوط به قبایل بومی آلاسکا بوده‌اند و تا قرن نوزدهم برای بسیاری از اهداف مورداستفاده قرار می‌گرفتند.
2. تیغه‌های ابسیدین (Obsidian یا ایسیدین نوعی ماده معدنی) مربوط به حدود ۴۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح است. این ابزار در آناتولی ترکیه پیدا شده است. ابزارهایی که از ابسیدین ساخته شده‌اند؛ در برخی از نمونه‌های باستان‌شناسی هنوز به‌اندازه کافی تیز هستند که می‌توانند پوست را برش دهند.

ساخت تیغ‌های جراحی مدرن

با گذشت زمان، تیغه‌های فلزی جایگزین سنگ تراش‌خورده شدند. در حقیقت ابتدا مس (۳۵۰۰ سال قبل از میلاد) و سپس برنز و سپس آهن (۱۴۰۰ قبل از میلاد) برای ساخت و طراحی تیغ‌های جراحی استفاده شدند.

۴۰۰ سال قبل از میلاد مسیح بود که مفهوم چاقوی جراحی برای اولین‌بار توسط بقراط توصیف شد. او این ابزار را «ماکایرون» نامید. این کلمه از «ماچایرا» یک شمشیر لاکتادیایی در آن زمان گرفته شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد، رومیان در ساخت ابزارهای برشی تبحر داشتند. ماچایرا در واقع یک‌تیغه برش دار بوده است که دارای یک لبه و نوک‌تیز بود. این ابزار همان ویژگی‌های اساسی چاقوی پزشکی مدرن را دارا است: «یک چاقوی نوک‌تیز با لبه محدب».

اما کلمه لاتینscallpellus یک کلمه انگلیسی است که scalpel گرفته شده است. این نام شاید به این دلیل است که اولین نشانه‌های جراحی انسان از نوع جراحی مغز بوده است.

با فروپاشی امپراتوری روم، نوآوری‌های جراحی در عصر طلای اسلامی شکوفا شد. آلبوکاسیس (ابوالقاسم خلف بن العباس الزهروی، ۹۳۶–۱۰۱۳) در دوران اسپانیای مدرن از چاقوی جراحی استفاده می‌کرده است. این وسیله یک‌تیغه جمع شونده بوده که برای کالبدشکافی اجساد و در برخی موارد برای جراحی و درمان استفاده می‌شده است.

ابزارهای جراحی در عصر رنسانس (قرن ۱۴ و ۱۵) حتی از تنوع و تخصص بیشتری برخوردار شدند. تزئینات روی چاقو شامل تیغه‌های ثابت و تاشو و نکات ویژه‌ای مانند نوارچسب، بیستوری و تیغه‌های دو لبه به نام کاتلین به این ابزار اضافه شد.

بخش دوم

تیغه‌ی جراحی مدرن دارای یک‌تیغ یکبار مصرف است. اگرچه، این وسیله از اختراع تیغ ایمنی کینگ ژیلت در سال ۱۹۰۴ الهام گرفته شده است.

کینگ سی. ژیلت در سال ۱۹۰۱ شرکت ایمنی آمریکایی را برای تولید و عرضه دسته و قاب تیغ‌های یکبار مصرف تأسیس کرد. جان مورفی جراح شیکاگو و یکی از بنیان‌گذاران ACS، تیغ‌های ژیلت را به ابزاری تبدیل کرد که هنگام انجام عمل‌های جراحی مورداستفاده قرار گیرند. نسخه دکتر مورفی دارای تیغه‌های قابل تعویض بود، اگرچه برای تکمیل تبادل تیغه به ابزارهای اضافی نیز نیاز داشت اما در زمان خود بسیار محبوب بود.

در سال ۱۹۱۴، مورگان پارکر، مهندس ۲۲ ساله، چاقویی با دسته‌ای چوبی را اختراع کرد که امروزه در اورژانس نیز مورداستفاده قرار می‌گیرد. پارکر هنگامی‌که طرح تیغ جراحی خود را در کنگره بالینی ACS در سال ۱۹۱۵ در بوستون، MA ارائه داد یک مهندس ساده بود و ایده‌ی تجاری‌سازی نداشت. به‌همین دلیل، او با اولین نام مندرج در دفترچه تلفن، تحت عنوان «تأمین‌کنندگان پزشکی» C. R. Bard تماس گرفت. آن‌ها با هم شرکت Bard-Parker را تشکیل دادند. بعدها این شرکت به یکی از نام‌های برجسته تولیدکننده ابزار جراحی تبدیل شد. البته بنیان‌گذاران شرکت بارد – پارکر برای اولین‌بار برای جلوگیری از تیره شدن تیغه در حین استریل گرما، روش استریلیزاسیون سرد را پیشنهاد دادند.

تغییرات مدرن تیغ های بیستوری

1. در دوران مدرن، آلیاژهایی مانند فولاد ضدزنگ ۳۱۶L و ۴۴۰C در اکثر موارد جایگزین فولاد کربن شدند. فولاد ضدزنگ مقاومت به خوردگی بالاتری دارد.
2. جمع‌شدن تیغه‌ها، مفهومی متعلق به زمان آلبوکاسیس از قرن دهم نیز به یکی از ویژگی‌های ایمنی فزاینده تبدیل شد.
3. امروزه کمتر از نیکل و کروم آبکاری شده استفاده می‌شود.
4. در پیشرفت‌های اخیر، از فن‌آوری‌های متنوعی از جمله نیترید زیرکونیوم، الماس و پوشش پلیمری بر روی لبه برش استفاده می‌شوند.

نکته: با وجود تمام پیشرفت‌های مشهود در فناوری جراحی معاصر، تصاویر میکروسکوپی الکترونی خلاف میل محققان را نشان می‌دهند. در واقع تیزی لبه تیغه‌های ابسیدین در دوران نوسنگی، از تیغ‌های جراحی امروزی بیشتر است.

کاربرد انواع تیغ بیستوری

در طی عمل‌های جراحی از انواع برنده‌ها و جداکننده‌ها استفاده می‌شود و از آنجا که دارای لبه‌های برنده هستند، باید آن‌ها را از سایر ابزارهای جراحی جدا کرده و مراحل استریلیزه آن‌ها را با دقت بالایی انجام داد. این برنده‌ها به ۵ دسته تقسیم می‌شوند که یکی از مهمترین آن‌ها تیغ‌های جراحی است.

تیغ‌های جراحی که به آن تیغ بیستوری یا Scalpel گفته می‌شود، تیغه‌هایی هستند که جنس آن‌ها از کربید تنگستن بوده و فقط یک بار مورد استفاده قرار می‌گیرند یا به اصطلاح یک بار مصرف هستند. از این تیغ‌ها برای برش دادن بافت ها، به ویژه پوست بیمار استفاده می‌شود و اولین ابزار مورد استفاده برای شروع جراحی است. این محصول باید تیز بوده و جنس مرغوبی داشته باشد. این تیغ‌ها را براساس ظاهر آن‌ها و لبه‌های آن‌ها با شماره‌های مختلفی نامگذاری می‌کنند که از جمله این شماره‌ها می‌توان به ۱۰.۱۰A، ۱۱.۱۲B، ۱۲D  و… اشاره کرد.

از بین اینها، تیغ بیستوری شماره ۱۰، به دلیل برخورداری از استاندارهای لازم، توانسته تاییدیه وزارت بهداشت را از آن خود کند و از رایج‌ترین تیغ‌ها در جراحی هاست. این تیغ به جراح کمک می‌کند تا برش‌های مدنظر خود را انجام  داده و پوست را باز کند. تیغ شماره ۱۰ در بسته‌های ۱۰۰ تایی به فروش می‌رسد و به صورت کامل استریل می‌شود. همچنین از استیل بدون زنگ ساخته شده و معمولا از آلیاژ استیل کربن یا برنج در ساخت آن استفاده می‌شود.

بخش دوم کاربرد تیغ بیستوری

برای اینکه بتوان این تیغ‌ها را استفاده کرد، باید هر یک از آن‌ها را روی یک دسته سوار کرد تا به هنگام استفاده راحت‌تر بوده و امنیت کاربر نیز حفظ شود. این دسته‌ها نیز مانند تیغ‌ها در شکل‌ها و سایزهای مختلفی تولید می‌شوند. جنس این دسته‌ها معمولا از برنج بوده و ساخت آن‌ها متناسب با اندازه تیغه‌ها صورت می‌گیرد. بنابراین همانند تیغ ها، شکل‌ها و سایزهای مختلفی دارند. بر روی آن‌ها شماره‌های ۱ الی ۷ حک شده است که پرکاربردترین آن‌ها برای جراجی، دسته شماره ۳ است. شماره ۷ آن نیز نازک و بلند بوده و در جراحی‌های عمیق مورد استفاده قرار می‌گیرد، مثلا برای ایجاد شکاف روی مجرای صفراوی.

هر تیغ با دسته مخصوصی منطبق است. برای مثلا تیغ‌های شماره‌های ۶.۹، ۱۰.۱۱، ۱۲.۱۴ و۱۵ روی دسته‌های شماره ۳ و ۹ سوار می‌شوند و تیغ‌های شماره‌های ۲۰.۲۱، ۲۲.۲۳ و ۲۴ نیز تنها با دسته‌های شماره‌های ۴ و ۶ ست می‌شوند.

از آنجایی که تیغ‌های جراحی دارای نوک بسیار تیزی هستند، برای کالبدشکافی مورد استفاده قرار می‌گیرند این تیغ‌ها معمولا به دو صورت یک بار مصرف و دائمی وجود دارند. تیغ‌های یک بار مصرف را باید بعد از هر بار استفاده دور انداخت. البته ناگفته نماند که تیغ‌های یک بار مصرف نیز همانند تیغ‌های دائمی با کیفیت و تیز هستد و به دلیل اینکه جلوی انتقال بیماری و میکروب را از فردی به فرد دیگر بگیرد، به صورت یک بار مصرف هستند.

تیغ‌های دائمی را می‌توان بارها استفاده کرد و قابلیت تیز شدن دارند. این تیغ‌ها در بسته‌بندی‌های استریل در بازار ارائه می‌شوند. نوع غیر استریل این تیغ‌ها نیز در بازار وجود دارد که در موارد غیرپزشکی کاربرد دارند.

نام‌گذاری تیغ‌های جراحی

تیغ‌های مختلف جراحی را بر حسب شماره نام‌گذاری میکنند و با توجه به نوع استفاده‌ای که از آن‌ها می‌شود و همچنین عمق جراحی، می‌توان از هر یک از آن‌ها استفاده متفاوتی انجام داد. جنس این تیغه‌ها معمولا از استیل کربن و برنج بوده و چون تیزی و برندگی زیادی دارند، کاربردهای زیادی پیدا کرده اند. البته تیغ‌های  دیگری نیز هستند که جنس آن‌ها از تیتانیوم، الماس یا سرامیک است. اگر برای جراحی از دستگاه استفاده شود، روی این تیغه‌ها را با روکش پلیمری می‌پوشانند.

این تیغ‌های جراحی در دسته‌بندی‌های مختلفی ارائه می‌شوند و دارای کاربردهای مختلفی در پزشکی هستند که در ادامه به کاربردهای آن‌ها اشاره می‌کنیم.